Yabancıların Türkiye'de İkamet Hakkı ve İkamet İzinleri Türleri

1. Giriş

Türkiye, jeopolitik konumu, ekonomik gelişimi ve sosyal yapısıyla uluslararası göç açısından cazip bir ülke hâline gelmiştir. Bu durum, yabancıların Türkiye'de kalışlarını hukuki zeminde düzenleyen ikamet izinlerinin önemini artırmaktadır. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK), yabancıların Türkiye’de ikamet hakkını ayrıntılı şekilde düzenlemekte, ikamet izin türleri, iptal halleri ve başvuru süreçlerini netleştirmektedir.

2. İkamet İzninin Reddi veya İptali Sebepleri

6458 sayılı Kanun’un 32. maddesine göre, ikamet izni başvurusu sırasında veya sonrasında, iznin verilmesi için gereken şartlardan birinin veya birkaçının sağlanamaması ya da bu şartların ortadan kalkması hâlinde verilen izin iptal edilir. Aynı şekilde, ikamet izninin veriliş amacı dışında kullanıldığının tespiti ya da yabancı hakkında geçerli bir sınır dışı etme kararı veya Türkiye’ye giriş yasağı bulunması hâlinde izin yine iptal edilir.

3. İkamet İzni Türleri

   
   

3.1. Aile İkamet İzni

Aile ikamet izni, Türk vatandaşlarının, 5901 sayılı Kanun’un 28. maddesi kapsamında olanların veya ikamet izinlerinden birine sahip olan yabancıların yanı sıra mülteci ve ikincil koruma statüsü sahiplerinin:

• Yabancı eşine,

• Kendisinin veya eşinin ergin olmayan yabancı çocuğuna,

• Kendisinin veya eşinin bağımlı yabancı çocuğuna,

her defasında üç yılı aşmayacak şekilde verilen ikamet iznidir. Ancak bu süre, destekleyici kişinin ikamet süresini aşamaz. Detaylı bilgi göç idarelerinden temin edilebilir.

3.2. Öğrenci İkamet İzni

Öğrenci ikamet izni; Türkiye’de bir yükseköğretim kurumunda ön lisans, lisans, yüksek lisans ya da doktora eğitimi görecek yabancılara verilmektedir. İlk ve orta öğretim düzeyinde eğitim alacak yabancılar için de geçerlidir ancak masraflarının gerçek veya tüzel kişilerce karşılanması ve veli/yasal temsilci muvafakati gerekir. Öğrenci izni, aile bireylerine başka bir hak sağlamaz ve öğrenim süresini aşamaz. Türkiye'de öğrenci ikamet izni ile kalan yabancıların çalışma hakkı da bulunmaktadır.

3.3. Uzun Dönem İkamet İzni

Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izniyle kalan veya Bakanlıkça belirlenen diğer şartları taşıyan yabancılara süresiz olarak verilen izindir. Ancak mülteci, şartlı mülteci, ikincil koruma statüsü sahipleri ve geçici koruma altındaki kişiler bu haktan yararlanamaz.

Uzun dönem izne geçişte aranan şartlar şunlardır:

• Kesintisiz en az sekiz yıl Türkiye’de ikamet,

• Son üç yılda sosyal yardım almamış olmak,

• Geçimini sağlayacak düzenli gelir sahibi olmak,

• Geçerli sağlık sigortasına sahip olmak,

• Kamu düzeni ve güvenliği açısından tehdit oluşturmamak.

  
  

3.4. İnsani İkamet İzni

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 46. ve 47. maddeleri uyarınca düzenlenen insani ikamet izni, olağan şartlarda ikamet izni verilmesi mümkün olmayan yabancılara yönelik olarak, geçici ve istisnai bir koruma mekanizması sunmaktadır. Bu ikamet türü; insan haklarının korunması, geri gönderme yasağı (non-refoulement) ve uluslararası hukuki sorumluluklar gibi temel ilkeler doğrultusunda, devletin takdir yetkisi çerçevesinde uygulanmaktadır. İnsani ikamet izni, özellikle acil, hassas veya istisnai durumlarda, bireysel değerlendirmeye dayalı olarak verilen ve kişiye Türkiye’de yasal kalış imkânı tanıyan özel bir statüdür.

4. İkamet İzni Başvurusunda Avukatın Rolü

İkamet izni başvuruları, yabancı kişiler tarafından bireysel olarak yapılabileceği gibi, bir avukat aracılığıyla da gerçekleştirilebilir. Özellikle büyük şehirlerde yaşayan yabancılar açısından, yabancılar hukuku alanında uzmanlaşmış bir avukattan hukuki destek almak, başvuru sürecinin daha sağlıklı ilerlemesini sağlamakta ve olası usul hatalarının önüne geçmektedir. Nitelikli bir hukuki danışmanlık, hem başvurunun eksiksiz hazırlanmasına katkı sunmakta hem de sürecin daha hızlı ve güvenli şekilde sonuçlanmasına yardımcı olmaktadır.

5. Uluslararası Koruma Statüleri

   
   

5.1. Mülteci Statüsü

Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle ırkı, dini, milliyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti ya da siyasi görüşü nedeniyle zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korkan ve vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan kişilere, Türkiye’de yapılan statü belirleme süreci sonunda mülteci statüsü verilir.

5.2. İkincil Koruma Statüsü

Ülkesinde savaş, iç çatışma ya da ayrım gözetmeyen şiddet olayları nedeniyle can güvenliği tehdit altında olan ve bu sebeplerle geri dönemeyecek durumda bulunan kişilere, ayrıca ülkesine döndüğü takdirde ölüm cezasına çarptırılacağı, infaz edileceği veya işkence ya da insanlık dışı, onur kırıcı muameleye maruz kalacağı değerlendirilen bireylere "ikincil koruma statüsü" tanınır. Bu statü, uluslararası korumanın bir türü olup, kişinin temel hak ve özgürlüklerinin korunmasını amaçlar.

Sonuç

Yabancıların Türkiye’de yasal olarak ikamet etmeleri, hem bireysel hak ve güvenlikleri açısından hem de kamu düzeninin korunması bakımından son derece önemlidir. İkamet izinlerine ilişkin süreçler, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu çerçevesinde düzenlenmiş olup, başvuru sahiplerinin bu prosedürlere eksiksiz ve doğru şekilde uymaları gerekmektedir. İkamet izni türlerinin her biri; başvuru şartları, süresi ve iptal sebepleri bakımından farklılık göstermekte ve özellikle turistik amaçlı izinler, öğrenim veya aile birleşimi gibi özel izinlerle farklı usullere bağlanmaktadır.

Yasal zeminde Türkiye’de bulunan yabancılar için ikamet izni başvurusu, online sistem üzerinden başlamaktadır ve belirli belgelerin hazırlanmasını takiben Göç İdaresi’ne sunulmasıyla devam etmektedir. Başvuruya dair belgelerin eksiksiz hazırlanması ve usulüne uygun teslim edilmesi, başvurunun olumlu sonuçlanması açısından hayati önemdedir. Özellikle başvurunun reddi hâlinde itiraz veya dava hakkı tanınmakta olsa da, bu durum yabancının Türkiye’de kalma süresini otomatik olarak uzatmamaktadır. Bu nedenle hukuki destek alınması, sürecin sağlıklı ilerlemesi açısından önem arz etmektedir.

Sonuç olarak, yabancıların Türkiye’de yasal ikamet haklarını güvence altına alabilmeleri için, başvuru sürecine ilişkin tüm aşamaları dikkatle takip etmeleri, resmi kaynaklar dışında bilgi paylaşımı yapan kişi ve yapılara itibar etmemeleri ve gerektiğinde profesyonel hukuki danışmanlık almaları büyük önem taşımaktadır. Bu yaklaşım, sadece bireyin değil, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin kamu güvenliği ve göç politikasının da korunmasına hizmet edecektir.

Anahtar Kelimeler: ikamet izni, yabancıların ikamet hakkı, aile ikamet izni, öğrenci ikamet izni, uzun dönem ikamet izni, insani ikamet izni, Eskişehir yabancı avukat, mülteci statüsü, ikincil koruma, uluslararası koruma mülakatı, hızlandırılmış mülakat, sınır dışı kararı, 6458 sayılı kanun, avukat aracılığıyla ikamet başvurusu, Türkiye’de yabancıların hakları, göç hukuku, uluslararası koruma statüsü, adli yardım,